Στο παρόν κείμενο θα γίνει λόγος για την επίδραση των βιογραφιών μας στην ψυχική μας ευημερία και άρα και στη ζωή μας. Τι εννοούμε όμως καταρχάς με τον όρο βιογραφία; Η λέξη αποτελείται από τις αρχαίες λέξεις βίος (ζωή) και γράφω. Ένας ορισμός για τη λέξη βιογραφία είναι ο εξής: η βιογραφία παρουσιάζει την ιστορία της ζωής ενός ατόμου, συμπεριλαμβανομένων λεπτομερειών των εμπειριών του και ίσως ανάλυση της προσωπικότητας του. Ενώ ένας άλλος είναι: Βιογραφία ονομάζουμε την αφήγηση, σε πεζό λόγο, της ζωής ενός επιφανούς συνήθως ανθρώπου, ενός ιστορικού προσώπου, γραμμένη όχι από τον ίδιο αλλά από κάποιο άλλο πρόσωπο, το βιογράφο του.
Από τους παραπάνω ορισμούς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η βιογραφία δεν περιλαμβάνει μόνο την περιγραφή των ιστορικών γεγονότων ενός ατόμου αλλά επίσης και εμπειρίες αυτού καθώς και στοιχεία για την προσωπικότητά του, τα οποία συνέβαλλαν στον τρόπο που το ίδιο το άτομο αντιλήφθηκε τα βιώματα αυτά. Το δεύτερο που συμπεραίνουμε είναι ότι τη βιογραφία ενός ατόμου την αφηγείται κάποιος. Ξεκινώντας από το τελευταίο αυτό στοιχείο, στο κείμενο αυτό αναφέρεται ο όρος βιογραφία και όχι αυτοβιογραφία καθώς θα ληφθεί υπόψη η συμβολή στη δημιουργία της ιστορίας μας τόσο των κοντινών μας ατόμων, όσο και του παρελθοντικού, παροντικού και μελλοντικού εαυτού μας. Θα αναφερθούμε επίσης στη σημασία που έχει η αντίληψη του εκάστοτε ατόμου καθώς και η τέχνη της αφήγησης στη σύνθεση της ιστορίας μας. Τα παραπάνω θα αξιοποιηθούν για τη συσχέτιση της βιογραφίας μας με την ψυχική μας ευημερία.
«Δεν μπορώ να βρω τα λόγια για να πω αυτά που με δυσκόλεψαν και άρα δεν ξέρω και πως να σκεφτώ για αυτά. Υπάρχουν μέσα μου μόνο ως συναισθήματα».
Π. φοιτητής Δ.Π.Θ., 22 ετών
Τι εννοούμε όμως όταν μιλάμε για αφήγηση; Πρόκειται για μία καθημερινή δραστηριότητα καθώς και για μία μορφή λογοτεχνίας. Όταν μιλάμε για εμάς και τη ζωή μας, τα γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους και οι σκόρπιες εικόνες αποκτούν συνοχή. Μέσα από τη γλώσσα το υλικό που έχουμε στο μυαλό μας βιωματικά, αποκτά δομή στη συνείδησή μας. Η διαδικασία αυτή όμως λειτουργεί αμφίδρομα, αυτό που συνειδητοποιώ μέσα από τη γλώσσα καθορίζει και το πως θα το βιώσω. Ο τρόπος αφήγησης δηλαδή επιδρά σε αυτό που ζω. Στη διαδικασία της αφήγησης σημαντικό ρόλο παίζει και ο χρόνος. Αυτό που αφηγούμαι σήμερα συνδέεται με τον σημερινό μου εαυτό, με τον τρόπο που σήμερα αντιμετωπίζω τη ζωή, τους άλλους, με τον τρόπο που ανακαλώ τις παρελθοντικές εμπειρίες μου και που ατενίζω το μέλλον. Τα συναισθήματα με τα οποία χρωματίζω την αφήγηση της ζωής μου σήμερα συνδέονται με την αποτύπωση αυτού του παρελθόντος γεγονότος στο παρόν μου, διαμορφώνοντάς το. Καθώς όπως είπαμε και προηγουμένως η σχέση ανάμεσα στο βίωμα και την αφήγηση είναι αναδραστική, έτσι το ένα θα τροφοδοτεί το άλλο. Την ιστορία της ζωής μας όμως δεν την αφηγούμαστε μόνο εμείς. Είναι μία κοινωνική διαδικασία και προκύπτει από την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους.
“Νιώθω ότι τα βιώματα που έχω από την μητέρα μου έχουν καθορίσει το ποια θα γίνω, ότι δεν μπορώ να ακολουθήσω τη δική μου πορεία. Σαν να εκπληρώνω τα όνειρα κάποιου άλλου”.
Μ. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ. , 19 ετών
Πότε ξεκινά να δημιουργείται η βιογραφία μας; Οι βιογραφίες μας ξεκινούν πριν από τη γέννησή μας, με τις αφηγούμενες προσδοκίες των γονιών μας. Ακόμη και πριν από την εγκυμοσύνη αλλά και κατά τη διάρκεια αυτής, οι μελλοντικοί γονείς διαμορφώνουν στη φαντασία τους στοιχεία για το παιδί τους, τις στιγμές τους μαζί του, τη σχέση που θα ήθελαν να έχουν. Με τη γέννηση του παιδιού, στις αφηγήσεις αυτές προστίθεται και η επικοινωνία. Ο τρόπος που θα δομηθεί η επικοινωνία του παιδιού με τους γονείς αλλά και μεταξύ των γονιών, αρχίζει να συμβάλλει στις ιστορίες της οικογένειας για το παιδί, για τον τρόπο που αντιδρά στα ερεθίσματα, για τον χαρακτήρα που διαμορφώνεται. Το παιδί αποκτά μέσω της αφηγηματικής διαδικασίας μία ιστορία και αντιμετωπίζεται από τους γύρω του εκ των προτέρων ως ένα άτομο που σκέπτεται και συναισθάνεται. Έτσι αποκτά σιγά σιγά οντότητα, οι καταστάσεις της ζωής αποκτούν για αυτό σημασίες και νοήματα που αποτελούν τη βάση για τη συνέχεια. Οι αφηγήσεις των γονιών μπορεί να είναι ανοιχτές και ευέλικτες, να αφήνουν περιθώριο στο παιδί να συνδιαμορφώνει την ιστορία του. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η πραγματική μεταξύ τους σχέση επιβαρύνεται από τις άκαμπτες και υψηλές προσδοκίες. Προσδοκίες που επιδρούν στην περαιτέρω εξέλιξη του παιδιού.
Όσο είμαστε μικροί, οι αφηγήσεις μας καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τους ενήλικες και τον τρόπο που αυτοί βλέπουν τη ζωή. Μπορεί να έχουμε μεγαλώσει ακούγοντας αφηγήσεις ιδιαίτερα δραματικές ή αφηγήσεις δύσκολων καταστάσεων ντυμένων με χιούμορ, ή και περιγραφές χωρίς ιδιαίτερη συναισθηματική χροιά. Μέσω αυτών των αφηγήσεων αποκτήσαμε ηθικές αξίες, συνήθειες, τρόπους να οργανώνουμε τις εμπειρίες μας και να τις χωρίζουμε σε κατηγορίες, μπορεί να αποκτήσαμε ακόμα και τραυματικές εμπειρίες μέσω αυτών των αφηγήσεων ή εμπειρίες που να μας έχουν κάνει πιο ανθεκτικούς στις δυσκολίες της ζωής. Σίγουρα πάντως οι κληροδοτημένες αυτές ιδέες δημιούργησαν ένα πρότυπο για τη συνέχιση της συγγραφής της ιστορίας μας.
“Πως μπορώ να αλλάξω αυτά που με πλήγωσαν; Οφείλονται σε άλλους ανθρώπους και ανήκουν στο παρελθόν. Δεν είναι στο χέρι μου.”
Φ. φοιτήτρια Δ.Π.Θ., 24 ετών
Τι σημαίνει επιδρώ στην ιστορία μου και άρα στη ζωή μου;
Όποιος αφηγείται τις ιστορίες της ζωής του, μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό του ως συγγραφέα της και όχι απλώς ως αποδέκτης των γεγονότων. Τι αποφάσεις πήρα ως άτομο, με ποιον τρόπο επηρέασα τα πράγματα, τι κατάφερα; Οι απαντήσεις αυτές θα μας δώσουν την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον παρελθοντικό εαυτό μας, να τον καταλάβουμε και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές μας στο παρόν. Η βιογραφική αφήγηση μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αναδιοργάνωση της συνολικής ματιάς της ζωής μας. Μέσα από νέα νοήματα μπορεί να δει κανείς κάτι διαφορετικά από ότι πριν. Στην τωρινή αφήγηση παρελθοντικών βιωμάτων δεν παίζουν ρόλο μόνο αυτά αλλά και η σοφία που αποκτήσαμε με τα χρόνια, οι νέες ιδέες ζωής που αποκομίσαμε και η ποιότητα ζωής του παρόντος μας. Στη διαδικασία ανακατασκευής της βιογραφίας μας με έναν τρόπο που να μας ταιριάζει καλύτερα σήμερα, δε σβήνονται βέβαια οι βάσεις που πήραμε από την κουλτούρα, την παράδοση, τη θρησκεία, τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο. Αρκεί να “ξεχάσουμε” τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμασταν με αυτές προκειμένου να τις γνωρίσουμε εκ νέου μέσα από την τωρινή μας ματιά. Αυτή η ματιά μπορεί να συμβάλλει ώστε να εμπλουτίσω- διαμορφώσω την ιστορία μου με στοιχεία που θα ανακουφίσουν, κάνουν πιο ανθεκτικό, δώσουν ελπίδα στο άτομο που είμαι σήμερα.