Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που προκύπτει συχνά όταν έχουμε κάνει κάτι λάθος ή όταν θεωρούμε ότι δεν είμαστε σωστοί ή αρκετοί. Ενοχές έχουμε νιώσει οι περισσότεροι κάποια στιγμή στην ζωή μας. Κάποιοι τείνουν να βιώνουν ενοχές αρκετά συχνά δημιουργώντας ένα μοτίβο πιο σταθερό, όπου η ενοχή είναι κάτι που τρυπώνει εύκολα χωρίς ιδιαίτερα σημαντική αιτία τις περισσότερες φορές.

Ένοχοι μπορεί να νιώθουμε για μια άσχημη συμπεριφορά μας, για ένα σφάλμα που κάναμε, για το γεγονός ότι δεν καταφέραμε να ανταπεξέλθουμε απέναντι σε μια απαίτηση ή δυσκολία ή δεν ανταποκριθήκαμε σε μία συνθήκη όπως θα θέλαμε. Η αίσθηση της ενοχής που έχουμε μπορεί να ανταποκρίνεται στην πραγματική συνθήκη και στο μέγεθος αυτού που συνέβη ή μπορεί να είναι δυσανάλογη, δηλαδή ο τρόπος που εμείς ερμηνεύουμε την κατάσταση και το αρνητικό αίσθημα που νιώθουμε να είναι εν τέλει πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα αναμενόταν να έχουμε με βάση μια πιο αντικειμενική ματιά.

Η ενοχή μπορεί να συναντάται σε κάθε τομέα της ζωής μας, είτε στην προσωπική είτε στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή μας.

«Νιώθω ενοχές όταν διασκεδάζω και δεν διαβάζω, γιατί οι γονείς μου θυσιάζουν τόσα πράγματα για να μπορώ εγώ να σπουδάζω.»

Α., φοιτήτρια στο Δ.Π.Θ., 20 ετών

«Ντρέπομαι να πω την αλήθεια, γιατί φοβάμαι πως θα αντιδράσουν, και αναγκάζομαι να πω ψέματα. Νιώθω τύψεις. Για να στηρίξω το ψέμα μου χρειάζεται να συνεχίσω λέγοντας κι άλλα, γεγονός που μου προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη πίεση και ενοχή. Είναι ένας φαύλος κύκλος.»

Χ., φοιτητής στο Δ.Π.Θ., 21 ετών

Το να νιώσουμε ενοχές για κάτι που έχει συμβεί και είναι αντίθετο με τις αξίες μας και τους κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες ή βλάπτει κάποιον άλλο, μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει χρησιμότητα και ότι μας προσφέρει κάτι, καθώς μας βοηθάει να επανορθώσουμε για τα λάθη μας και μας προλαμβάνει από το να επαναλάβουμε αρνητικές συμπεριφορές. Όταν όμως νιώθουμε ότι η ενοχή μας διακατέχει και ότι είναι ένα συναίσθημα που έρχεται συχνά και χωρίς επαρκή λόγο ή να είναι δυσανάλογη της αιτίας, τότε αρχίζει να λειτουργεί πραγματικά επιβαρυντικά και καθόλου βοηθητικά για εμάς. Στις περιπτώσεις αυτές δεν έχει τίποτα ουσιαστικό να μας προσφέρει, παρά μόνο ζημιώνει.

Ποια είναι η αιτία της ενοχής;

Στην επαφή μας με τους άλλους επιζητούμε την αποδοχή με αποτέλεσμα συχνά να βάζουμε τις δικές τους ανάγκες και απόψεις πάνω από τις δικές μας. Χρειαζόμαστε την επικύρωση και την αναγνώριση. Θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί από τους άλλους ώστε να μην μας εγκαταλείψουν ή να μην μας απορρίψουν. Αυτό δημιουργεί πίεση και όταν δεν έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα νιώθουμε άσχημα. Η ενοχή μας συνδέεται με την ανασφάλεια που νιώθουμε, με την χαμηλή αυτοεκτίμηση, με την έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και τις δυνάμεις του. Προσπαθούμε να αναπληρώσουμε την αυτοεκτίμηση μέσω της αποδοχής από τους άλλους.

Πιθανόν αυτό να έχει την βάση του στην παιδική μας ηλικία και στο περιβάλλον που μεγαλώσαμε. Μπορεί να ήταν ένα περιβάλλον με πολλά όρια και κανόνες, όπου η προσωπική μας έκφραση, οι ανάγκες και οι επιθυμίες μας δεν είχαν τόσο χώρο να αναπτυχθούν. Μάθαμε να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες και τις προσδοκίες των άλλων, αφήνοντας πολλές φορές τις δικές μας ανάγκες ανικανοποίητες.

 «Νιώθω πως ό,τι κι αν έκανα ποτέ δεν ήταν αρκετό για τους γονείς μου. Έγραφα 18 και απογοητεύονταν γιατί δεν ήταν 20. Με σύγκριναν συνεχώς με τις φίλες μου και ό,τι κι αν έκανα πάντα θεωρούσαν ότι θα μπορούσα και καλύτερα. Τίποτα δεν αρκούσε για να τους ευχαριστήσει.»

Μ., φοιτήτρια στο Δ.Π.Θ., 19 ετών

Πολλές φορές οι απαιτήσεις από τους άλλους είναι μεγάλες και το άτομο νιώθει ότι για να έχει την αγάπη τους πρέπει συνεχώς να αποδεικνύει πόσο ικανό είναι και να λειτουργεί σύμφωνα με το πως επιθυμούν.

Πως συμπεριφέρεται το ενοχικό άτομο;

Ένα άτομο που συχνά διακατέχεται από ενοχές έχει την τάση να εκδηλώνει αρκετές από τις παρακάτω συμπεριφορές:

• Δυσκολεύεται να βάλει όρια.
• Δεν λέει όχι.
• Αγχώνεται για να τους ικανοποιήσει όλους.
• Απολογείται συνεχώς και κατηγορεί τον εαυτό του για ό,τι συμβαίνει.
• Έχει υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό του.
• Θέλει να είναι αρεστό.
• Το νοιάζει πολύ η γνώμη των άλλων.
• Δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
• Αισθάνεται μειονεκτικά.
• Νιώθει συχνά αγωνία και ανησυχία.
• Πιέζεται και προσπαθεί υπερβολικά.

Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ενοχή;

Ένα άτομο που νιώθει να μην αντέχει πια το βάρος των ενοχών του και έχει την επιθυμία να απαλλαγεί από αυτές, θα μπορούσε να προσπαθήσει να υιοθετήσει κάποιες από τις παρακάτω προτάσεις:

• Να εκτιμήσει περισσότερο τον εαυτό του και τις δυνατότητές του.
• Να αποδεχτεί το ποιος/α είναι, αναγνωρίζοντας και αγκαλιάζοντας όλα του τα στοιχεία (θετικά και αρνητικά).
• Να αναγνωρίζει και να σέβεται τις επιθυμίες και τις ανάγκες του.
• Να είναι επιεικές με τον εαυτό του.
• Να βάζει όρια όπου χρειάζεται και να μάθει να διεκδικεί αυτά που θέλει.
• Να αναγνωρίσει από που πηγάζουν οι ενοχές του και να προσπαθήσει να αλλάξει μοτίβα συμπεριφοράς και συσχέτισης με τους άλλους αλλά και με τον εαυτό του.

Δεν είναι εύκολο κάποιος/α να αποχωριστεί τις ενοχές του/της. Είναι μια συμπεριφορά που έχει δομήσει σταθερά για καιρό.  Αξίζει όμως να δουλέψει στην κατεύθυνση για αλλαγή ώστε να καταφέρει να απαλλαγεί από το βάρος τους. Η αίσθηση της ικανοποίησης που θα έχει μετά, από τον εαυτό και από την ζωή γενικότερα, θα είναι πολύ μεγαλύτερη και αξιοσημείωτη.