Mobbing

Ο όρος  «mobbing» που έχει αποδοθεί στα ελληνικά ως ηθική ή ψυχολογική παρενόχληση είναι μια μορφή βίαιης συμπεριφοράς που αφορά το εργασιακό πλαίσιο. Πρόκειται για την άσκηση συστηματικού και κατ’ επανάληψη ψυχολογικού εκφοβισμού και παρενόχλησης ενός ατόμου στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων. Αυτή η διαρκής επιθετική και καταχρηστική συμπεριφορά που γίνεται εις βάρος του εργαζομένου έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις και θέτει σε κίνδυνο την εργασιακή ευημερία του ατόμου. Θύμα αυτής της συμπεριφοράς μπορεί να πέσει κάθε εργαζόμενος και μπορεί να προέρχεται είτε από ιεραρχικά ανώτερους, όπως είναι οι εργοδότες και οι προϊστάμενοι, είτε από συναδέλφους και σπανιότερα από υφιστάμενους προς προϊστάμενους.  Αυτή η συστηματική άσκηση ψυχολογικής βίας πλήττει την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του ατόμου που την υφίσταται και διαμορφώνει ένα αρνητικό εργασιακό κλίμα και πολύ συχνά θέτει σε κίνδυνο την εργασία του ατόμου αφού η συνεχής θυματοποίηση του μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη της εργασίας.

Συχνά το θύμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς δεν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει και δυσκολεύεται να το περιγράψει σε άλλα άτομα ιδιαιτέρως αν η επιθετική συμπεριφορά είναι σε μικρές δόσεις και γίνεται με πιο έμμεσους τρόπους . Παρόλα αυτά νιώθει τις συνέπειες αυτών των συμπεριφορών και μπορεί αυτή η κατάσταση να ξεπεράσει τα όρια του αδυνατώντας να διαχειριστεί την κατάσταση.

Ποιες είναι οι μορφές που μπορεί να λάβει η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας και ποιες συμπεριφορές συμπεριλαμβάνει;

Γενικά θα λέγαμε ότι πρόκειται για λόγια, πράξεις, γραπτά κείμενα και τρόπο οργάνωσης της εργασίας με στόχο την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας του εργαζομένου κατά την εκτέλεση της εργασίας. Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές που διαμορφώνουν ένα εχθρικό περιβάλλον εργασίας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Υποβάθμιση συνθηκών εργασίας και εκούσιας στέρησης μέσων για την επίτευξης της
• Επιβολή διακριτικής άνισης μεταχείρισης
• Εκφοβισμός/Τρομοκρατία/απειλές/ καψόνια
• Εξώθηση σε σφάλματα
• Ταπεινωτικές συμπεριφορές, προσβολές, υβριστική συμπεριφορά και άμεσες επιθέσεις για τις απόψεις του εργαζομένου
• Συνεχής αμφισβήτηση και κακόβουλα σχόλια ή άδικη κριτική για την απόδοση
• Αφαίρεση αρμοδιοτήτων, υποβιβασμός ή τοποθέτηση σε θέσεις χωρίς καθήκοντα και αντικείμενο εργασίας
• Απομόνωση, άρνηση επικοινωνίας και αποκλεισμό από την πληροφόρηση
• Ανάθεση υπερβολικού όγκου εργασίας και καθηκόντων που δεν μπορεί να ανταπεξέλθει το άτομο

«Από την αρχή δε με είχε πάρει με καλό μάτι ο υπεύθυνος γιατί ήμουν επιλογή του αφεντικού ενώ ο ίδιος προτιμούσε να προσλάβουν άλλον. Κάθε λάθος που γίνεται φταίω εγώ και φυσικά όλα τα κάνω λάθος κατά τη γνώμη του, κάτι που φροντίζει να το τονίζει με συνεχή κριτική μπροστά σε όλους όπως φροντίζει και να μου φορτώνει συνεχώς υποχρεώσεις που είναι αδύνατον να τις ολοκληρώσω»

Π. φοιτητής Δ.Π.Θ. , 23 ετών

Είναι σαφές ότι το άτομο που στοχοποιείται με τέτοιο τρόπο εντός του εργασιακού του πλαισίου υφίσταται σοβαρές συνέπειες οι οποίες μπορεί να επεκτείνονται εκτός της εργασίας και στην προσωπική του ζωή. Τα αποτελέσματα αυτής της συμπεριφοράς μπορεί να επηρεάσουν την απόδοση, την σωματική και την ψυχική υγεία του ατόμου και εν γένει την ευημερία του.

Είναι σημαντικό λοιπόν να αναζητήσουμε βοήθεια και υποστήριξη σε περίπτωση που αντιληφθούμε ότι βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση, να αντλήσουμε δύναμη από τα αποθέματα μας για να την αντιμετωπίσουμε και να συνδεθούμε με ανθρώπους που θα σταθούν δίπλα μας και θα μας στηρίξουν σε αυτή τη δύσκολη συνθήκη. Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι η ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που τώρα πλέον συνειδητοποιούμε τη διάσταση και τις επιπτώσεις του. Ως τέτοιο δεν απαιτεί μόνο τη διαχείριση του από πλευράς του θύματος, κάτι που μπορεί να ξεπερνά και τις δυνατότητες του, αλλά καθιστά αναγκαία και την κινητοποίηση των ατόμων που είναι στα κέντρα λήψης αποφάσεων και διοίκησης του πλαισίου ώστε να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Gaslighting

Με τον αγγλικό όρο  «gaslighting» αποδίδεται εκείνη η μορφή ψυχολογικής βίας όπου γίνεται μια συστηματική απόπειρα χειραγώγησης ενός ατόμου με στόχο να αμφισβητηθεί η πραγματικότητα αυτού του ατόμου, μια πρακτική η οποία οδηγεί το άτομο που την υφίσταται να οδηγείται στο να αμφισβητεί τη σκέψη, τις ιδέες, τις πεποιθήσεις και την ορθότητα της σκέψης του. Πρόκειται για μια πρακτική που λαμβάνει χώρα σε διαπροσωπικά πλαίσια κυρίως με ερωτικούς συντρόφους αλλά παρατηρείται ακόμα σε φιλικές και οικογενειακές σχέσεις και κατά κύριο λόγο αυτές οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από ανισότητα και ανισορροπία στην εξουσία. Αυτού του είδους η συγκαλυμμένη συναισθηματική-ψυχολογική βία ασκείται με τέτοιους ήπιους και πλάγιους τρόπους που καθιστούν πολύ δύσκολη την αναγνώριση και την απόδειξη της, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο ακόμα περισσότερο την έντονη αίσθηση αβεβαιότητας που βιώνει το θύμα.

Πολύ συχνά λοιπόν το άτομο που πέφτει θύμα αυτής της συμπεριφοράς βρίσκεται στη θέση να νιώθει αβεβαιότητα για όσα σκέφτεται, αντιλαμβάνεται, πιστεύει ακόμα και για όσα θυμάται, αφού κατά κόρον αναιρούνται, αμφισβητούνται και παρουσιάζονται ακόμα και με διαφορετικό τρόπο από το άτομο που ασκεί αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Η επικοινωνία με το άτομο που ασκεί αυτού του τύπου τη χειραγώγηση αφήνει το θύμα αρκετά μπερδεμένο και με έντονο την αίσθηση ότι είναι παράλογο, υπερβολικό και ότι ευθύνεται το ίδιο για ό,τι πηγαίνει λάθος, πολλές φορές οδηγώντας το να αμφισβητεί ακόμα και την αξία του ως άτομο αλλά και την ψυχική του υγεία.

«Δε νιώθω καλά με τον εαυτό μου πλέον μετά από όλα αυτά που έχουν γίνει στην παρέα μου. Το ξεκίνησε η μια μου φίλη και με έχει παρουσιάσει με τέτοιο τρόπο στους υπόλοιπους που δεν μπορώ να με αναγνωρίσω σε όσα λέει για εμένα και έχουν συνταχθεί και οι άλλοι μαζί της. Μερικές φορές νιώθω ότι μπορεί και να φταίω και ότι εγώ τα σκέφτομαι λάθος»

Π. φοιτήτρια Δ.Π.Θ. ,21 ετών

Ποια είναι τα σημάδια που μπορούμε να αναγνωρίσουμε αυτή τη συμπεριφορά;

 Επειδή το «gaslighting» είναι δύσκολο να αναγνωριστεί και συχνά τα θύματα δεν μπορούν να καταλάβουν ότι δέχονται αυτή τη μορφή βίας ειδικά αφού φτάνουν στο σημείο να αμφισβητήσουν την ίδια τους τη λογική και κρίση, είναι σημαντικό να εντοπίζονται τα σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν αυτή τη συμπεριφορά. Σε αυτή την πρακτική περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών  συμπεριφορών και ενδείξεων που μπορούν να παρατηρηθούν ως προς την πλευρά του θύτη και του θύματος

Οι συνήθεις τακτικές του θύτη:

• Ψεύδεται και παρουσιάζει διαφορετικές αφηγήσεις παραποιώντας την πραγματικότητα και επιμένει σε αυτές ακόμα και όταν μπορεί να υπάρξουν αποδείξεις για το αντίθετο
• Δυσφημεί το θύμα με πλάγιο τρόπο σε τρίτους και το υποσκάπτει με τέτοιο τρόπο ώστε να χάσει την αξιοπιστία του και να κερδίσει την συμπαράσταση των υπολοίπων
• Αλλάζει το θέμα και εστιάζει σε άλλα ζητήματα πέρα από αυτό που αρχικά είχε προκύψει ιδιαιτέρως στην περίπτωση που το θύμα τον εγκαλεί ή ζητάει απαντήσεις
• Υποβιβάζει και υποτιμά τα συναισθήματα και τις σκέψεις παρουσιάζοντας το θύμα ως υπερβολικό, δραματικό, υπερευαίσθητο κ.ά.
• Δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του, αρνείται τα λάθη του και συχνά μεταθέτει την ευθύνη στο θύμα

Πως θα το καταλάβει το θύμα:

• Βρίσκεται συχνά στη θέση να απολογείται για πράγματα χωρίς να το καταλαβαίνει
• Λαμβάνει συμπεριφορές έκφρασης αγάπης και απότομα αυτές αναιρούνται από τον θύτη
• Όποτε προσπαθεί να εκφράσει τα συναισθήματα του αυτά «ακυρώνονται» και υποτιμούνται
• Παρατηρεί ότι αμφισβητεί συχνά τις πεποιθήσεις, τις σκέψεις και τον τρόπο σκέψης του
• Παρατηρεί ότι προσέχει τι θα πει και ότι σκέφτεται συνεχώς πως θα εκφραστεί ώστε να μην παρερμηνευθεί
• Νιώθει μετά από κάθε συζήτηση ντροπιασμένο, μπερδεμένο και ότι έχουν αποδοθεί κίνητρα στη συμπεριφορά του που δεν ισχύουν

« Κάθε φορά που προσπαθώ να εκφράσω τις σκέψεις και τα συναισθήματα μου νιώθω ότι όχι μόνο δεν αναγνωρίζονται αλλά ότι υποτιμούνται αφού με αποκαλεί συνεχώς υπερβολική και δραματική ή ακόμα ότι φαντάζομαι πράγματα γιατί δεν παραδέχεται τίποτα από όσα έχει κάνει. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι θέλω να κρατάω αποδείξεις γιατί νιώθω πως χάνω τα λογικά μου»

Φ. φοιτήτρια Δ.Π.Θ. , 22 ετών