Ο ύπνος είναι απαραίτητος καθώς αποτελεί έναν βασικό παράγοντας που συμβάλει στην υγεία μας και συνδέεται άρρηκτα με τη σωματική και ψυχική ευεξία του ατόμου. Η σωματική, νοητική και ψυχοσυναισθηματική μας λειτουργικότητα επηρεάζεται θετικά από έναν καλό και ποιοτικό ύπνο, ενώ οι δυσκολίες στον ύπνο επηρεάζουν και επηρεάζονται αρνητικά από ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες. Πολλές φορές ένα διαταραγμένο μοτίβο ύπνου μπορεί να αποτελεί είτε σύμπτωμα μιας ψυχικής διαταραχής, όπως είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις εκδηλώσεις, είτε να επιδεινώνει μια ψυχική κατάσταση και να επιδρά αρνητικά στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου.

Στο παρελθόν ο ύπνος συχνά θεωρούνταν ένα παθητικό φαινόμενο, μία ενδιάμεση παύση στη σωματική και νοητική εγρήγορση του οργανισμού, χωρίς κάποια ιδιαίτερη λειτουργία και χρησιμότητα πέρα από την τόνωση. Ακόμα και σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρκετοί άνθρωποι θεωρούν τον ύπνο περιττό και τον αντιμετωπίζουν ως ένα «αναγκαίο κακό» που επιβάλλει η φύση και ευχαρίστως θα απαλλάσσονταν από τον ύπνο αν ήταν εφικτό, πιστεύοντας ότι έτσι θα κέρδιζαν περισσότερο χρόνο για να κάνουν όσα επιθυμούν και να είναι πιο παραγωγικοί.

Ωστόσο, εκτός του ότι πλέον είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη η χρησιμότητα του ύπνου, οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν έρθει αντιμέτωποι με δυσκολίες ή ακόμα και διαταραχές στον ύπνο τους αναγνωρίζουν πόσο απαραίτητος είναι ο ύπνος στην ομαλή λειτουργικότητα τους.

Τι είναι όμως ο ύπνος και που μας βοηθάει;

 Σε αντίθεση με το παρελθόν γνωρίζουμε πλέον ότι ο ύπνος δεν είναι ένα ενδιάμεσο παθητικό διάλειμμα στην καθημερινή μας ζωής, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε το ακριβώς αντίθετο. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια δυναμική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της οποίας ο εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από έντονη δραστηριότητα η οποία διαχωρίζεται σε διάφορά στάδια. Αυτή η δραστηριότητα του εγκεφάλου εκτυλίσσεται συνήθως σε πέντε φάσεις με συγκεκριμένη αλληλουχία κατά τη διάρκεια του ύπνου και κάθε κύκλος μπορεί να επαναληφθεί αρκετές φορές μέσα στο χρονικό διάστημα του ύπνου. Οι πέντε αυτές φάσεις θα μπορούσαν να ενταχθούν ουσιαστικά α) στο στάδιο του ύπνου βραδέων κυμάτων (NREM sleep), στο οποίο ανήκουν οι πρώτες τέσσερις, που εκτείνονται από την αρχική κατά την οποία βρισκόμαστε σε μια κατάσταση πολύ ελαφρύ ύπνου από τον οποίο μπορούμε να βγούμε πολύ εύκολα μέχρι τον βαθύ ύπνο και β) στο στάδιο που είναι ο ύπνος με ταχείες οφθαλμικές κινήσεις (REM sleep) κατά τη διάρκεια του οποίου υπάρχει έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα. Αυτά τα στάδια εναλλάσσονται μεταξύ τους καθόλη τη διάρκεια του ύπνου και είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν και τα δύο, καθώς το ένα είναι απαραίτητο ώστε ο οργανισμός να ανακτήσει τις δυνάμεις του και το άλλο για να επεξεργαστεί και να παγιώσει όσα αποκομίσαμε κατά τη διάρκεια της μέρας μας.

Μετά από έναν καλό και βαθύ ύπνο αισθανόμαστε ξεκούραστοι και ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της μέρα καλύτερα και να εκπληρώσουμε τις καθημερινές μας υποχρεώσεις αποτελεσματικότερα. Τη μεγάλη χρησιμότητα του ύπνου θα μπορούσαμε να την αντιληφθούμε όχι μόνο από την καθημερινή ανάγκη μας να κοιμηθούμε, όπως αυτή υπαγορεύεται από τη φύση μας, αλλά και από την επιθυμία μας να ξεκουραστούμε μέσω του ύπνου μετά από περιόδους που απαιτούν την παρατεταμένη εγρήγορση μας. Προς την ευεργετική για την υγεία μας λειτουργία του ύπνου κατευθυνόμαστε και όταν παρατηρήσουμε τις αρνητικές συνέπειες που έχει η έλλειψη και η κακή ποιότητα του. Πολλές μελέτες έχουν διαπιστώσει την επικινδυνότητα της στέρησης ύπνου, αλλά πέρα από αυτή είναι πολύ σημαντικές οι αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον ύπνο και παρατηρούν κόπωση, αδυναμία συγκέντρωσης, δυσκολία στην προσοχή και στην συγκράτηση πληροφοριών, πεσμένη διάθεση, μειωμένη κριτική ικανότητα και μειωμένες επιδόσεις λόγω της κακής σχέσης τους με τον ύπνο.

Για να μπορούμε να ανταποκριθούμε πλήρως και αποτελεσματικά στις απαιτήσεις τις καθημερινότητας και να συμβάλουμε στην ισορροπία μας χρειάζεται να φροντίσουμε μέσω του ποιοτικού και επαρκούς ύπνου να δώσουμε τη δυνατότητα στον οργανισμό μας να ανακτήσει τις δυνάμεις του, σωματικές και νοητικές.  Ο ύπνος είναι απαραίτητος τόσο για την επιβίωση μας μέσω των λειτουργιών της θερμορύθμισης, της εξοικονόμησης ενέργειας, της ρύθμισης των φυσιολογικών διαδικασιών, αλλά και για την καλή νοητική μας λειτουργία αφού ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να επαναφορτιστεί και να αποδώσει αποτελεσματικότερα κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, έχοντας καταφέρει να αφομοιώσει πληροφορίες, να παγιώσει αναμνήσεις, να επεξεργαστεί ερεθίσματα και να επιτύχει την ρύθμιση των επιπέδων άγχους και των συναισθημάτων κατά τη διάρκεια του ύπνου.

«Δυσκολεύομαι πολύ να κοιμηθώ αυτό το τελευταίο διάστημα, κοιμάμαι αρκετά αργά και ξυπνάω ενδιάμεσα στον ύπνο, με αποτέλεσμα να σηκώνομαι το πρωί κουρασμένη, αν καταφέρω να σηκωθώ… Θέλω να κοιμάμαι καλύτερα γιατί δεν γίνεται να συνεχίσω να χάνω μαθήματα ή να μην μπορώ να συγκεντρωθώ στις παραδόσεις και στη μελέτη. Είμαι στο τελευταίο έτος των σπουδών μου, έχω όνειρα για τη ζωή μου, έχω στόχους, έχω υποχρεώσεις…έχω τόσα πολλά πράγματα που νιώθω ότι πρέπει να προλάβω και δεν μπορώ λόγω της κούρασης που νιώθω, μερικές φορές νομίζω ότι κολλάει το μυαλό μου και δε δουλεύει.»

Χ. 22 ετών, φοιτήτρια Δ.Π.Θ.

Πως μπορώ να κατακτήσω ένα καλό ύπνο και να βελτιώσω τη σχέση μου με αυτόν;

Είναι σαφές ότι για ζούμε καλύτερα  και να έχουμε μια ομαλή και ισορροπημένη λειτουργία χρειάζεται και να κοιμόμαστε καλά. Ο κάθε άνθρωπος διαφέρει ως προς τις ώρες του ύπνου που χρειάζεται, την ποιότητα και τις συνήθειες του ύπνου του, τις καθημερινές του ανάγκες και τις εξωτερικές συνθήκες και παράγοντες που μπορεί να τον επηρεάσουν. Στην περίπτωση που οι όποιες δυσκολίες στον ύπνο αρχίζουν και αποτελούν πρόβλημα είναι σημαντικό να προχωρήσουμε σε ουσιαστικές αλλαγές που θα τον βελτιώσουν και θα συμβάλουν με αυτό τον τρόπο και σε μια καλή ποιότητα ζωής.

Ένας διαταραγμένος ύπνος μπορεί να αποτελεί πολλές φορές μια φυσιολογική απόκριση μας σε εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες και συνθήκες που είναι λογικό να επιδράσουν και στον ύπνο μας, όπως ένα αγχογόνο γεγονός στη ζωή μας, μια οργανική συνθήκη όπως ο πόνος ή σημαντικές αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον. Ωστόσο, αυτή η δυσκολία μας αν δεν είναι μια προσωρινή κατάσταση η οποία βελτιώνεται, αρχίζει να αποτελεί πλέον πρόβλημα όταν επαναλαμβάνεται και έχει επιπτώσεις στην καθημερινή λειτουργικότητα και στην ποιότητα της ζωής μας. Στην περίπτωση αυτή που δεν είναι ένα παροδικό ζήτημα και οι επιπτώσεις του στη ζωή μας αρχίζουν να μας  προβληματίζουν, τότε θα μας βοηθούσε να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που μας δυσκολεύει να κοιμηθούμε, ποιες είναι οι αιτίες και οι παράγοντες που μας εμποδίζουν να έχουμε έναν καλό ύπνο και να προχωρήσουμε στην διαχείριση και την αποδόμηση τους.

Στην προσπάθεια μας να επιλύσουμε τις δυσκολίες του ύπνου πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι συνθήκες ζωής κάθε ατόμου διαφέρουν καθώς και οι παράγοντες που μπορούν να το επηρεάσουν, για το λόγο αυτό οι λύσεις και οι επιλογές που θα κάνει ώστε να βελτιώσει τον ύπνο του είναι σημαντικό να είναι εξατομικευμένες και ανάλογες της κάθε κατάστασης που προκαλεί τη δυσκολία στον ύπνο. Πολλές φορές μια καλή παρατήρηση των ιδιαίτερων συνθηκών που επηρεάζουν κάθε άτομο και μια στοχευμένη αλλαγή σε αυτές μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην επίλυση της δυσκολίας στον ύπνο.

Ένα σημαντικό βήμα επίσης για έναν καλύτερο ύπνο είναι να αποκτήσουμε πιο υγιεινές συνήθειες ύπνου και να εκπαιδευτούμε στο πως να τον βελτιώσουμε, αφού πολλές φορές η αυπνία και ο κακός ύπνος είναι αποτέλεσμα μαθημένων πρακτικών που κάθε άλλο παρά βοηθούν την κατάσταση. Οι συμβουλές και οι τεχνικές σε σχέση με τις καλές πρακτικές που επηρεάζουν θετικά είναι πολλές και αγγίζουν πολλούς τομείς της καθημερινότητας μας όπως οι η διατροφή, η σωματική άσκηση, οι δραστηριότητες μας, οι συνήθειες και οι συνθήκες του ύπνου και χρειάζεται να γίνεται πάντα η προσαρμογή τους στις δικές μας ιδιαίτερες συνθήκες ζωής και αφού αντιμετωπιστούν οι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τον ύπνο. Αυτή η πρακτική θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τι δυσκολεύει εμάς και να αντιμετωπίσουμε πιο ολιστικά τις δυσκολίες επιλέγοντας τις καταλληλότερες λύσεις και όχι να δοκιμάζουμε γενικές συμβουλές που αν και σωστές στη βάση τους όταν γίνεται η προσαρμογή τους σε πιο ειδικές συνθήκες τότε αποδεικνύονται αδύναμες ως προς την αποτελεσματικότητα τους.