«Για να καταφέρω να ολοκληρώσω την εργασία μου, θα πρέπει να δουλεύω όλη την ημέρα» Τ., 23 ετών

«Θέλω στην εξεταστική να περάσω 15 μαθήματα, δεν με παίρνει να βγαίνω για καφέ ούτε μια φορά την εβδομάδα» Δ., 25 ετών

Σίγουρα τις παραπάνω δηλώσεις τις έχουν κάνει οι περισσότεροι στη διάρκεια της φοιτητικής τους ζωής, σε περιόδους όπου νιώθουν οι πολλές ακαδημαϊκές υποχρεώσεις να τους κατακλύζουν. Πίσω από αυτές τις δηλώσεις συνήθως υπάρχει η ιδέα ότι όταν υπάρχουν πολλές υποχρεώσεις στις οποίες χρειάζεται να ανταποκριθεί κάνεις, αυτό θα γίνει με το να υπενθυμίζει διαρκώς στον εαυτό του τις υποχρεώσεις του, χωρίς επιτρέπει την παραμικρή χαλάρωση. Καθώς δεν πετυχαίνει να ανταποκριθεί στις υψηλές προσδοκίες που έχουν τεθεί, ξεκινά συνήθως ένας φαύλος κύκλος αυτό-κριτικής και σκληρότητας που θεωρείται ότι θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή την επίτευξη στόχων υψηλών και πιθανότατα μη ρεαλιστικών. Και κάπως έτσι οι άνθρωποι έρχονται στη θεραπευτική διαδικασία, όντας σωματικά και ψυχικά εξαντλημένοι, αναζητώντας τρόπους για να συνεχίσουν να δουλεύουν στους εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς που θεωρούν ότι θα τους εξασφαλίσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Αυτή η στάση απέναντι στον εαυτό συνδέεται με αισθήματα ματαίωσης, απογοήτευσης, άγχους ή ακόμη και ενοχής μπροστά στις αδυναμίες μας, ενεργοποιώντας πιο έντονα τον εσωτερικό κριτή που υπάρχει στον καθένα και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ακόμη πιο άσχημη αίσθηση για τον εαυτό. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα δεν είναι το να μην ανταποκρίνεται κανείς σε υψηλές προσδοκίες, αλλά η στάση έντονης αυτό-κριτικής που υιοθετεί κάποιος και η διακοπή αυτού του φαύλου κύκλου μπορεί να γίνει υιοθετώντας μια πιο φιλική και επιεική στάση προς τον εαυτό.

Σε αυτή την αλλαγή στάσης μπορεί να συνεισφέρει η έννοια της αυτοσυμπόνιας (Neff, 2003). Πρόκειται για μια σχετικά νέα έννοια στο πεδίο της ψυχολογίας, που όμως αντλεί από την μακρά παράδοση της ανατολίτικης φιλοσοφίας. Η αυτοσυμπόνια αναφέρεται σε μια στάση ζεστασιάς και αποδοχής των διαφόρων πλευρών του εαυτού και αποτελείται από τρία βασικά χαρακτηριστικά: την καλοσύνη (self-kindness), την αίσθηση ανθρωπιάς (sense of common humanity) και την ενσυνειδητότητα (mindfulness). Ουσιαστικά πρόκειται για μια στάση καλοσύνης, επιείκειας και φροντίδας, που συνήθως δείχνει κανείς στους φίλους του και όμως μοιάζει να είναι αδύνατο να την προσφέρει κανείς στον ίδιο του τον εαυτό. Μία τέτοια στάση προς τον εαυτό συνήθως βοηθά να αντιληφθούμε τα όρια ή τις αδυναμίες του ως μία αναπόφευκτη πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης και λιγότερο ως κάτι για το οποίο χρειάζεται να τιμωρήσει κανείς τον εαυτό του.

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες έρευνες καταδεικνύουν τα οφέλη της στάσης αυτοσυμπόνιας στην ψυχική υγεία των ανθρώπων:

• Υψηλά επίπεδα αυτοσυμπόνιας συνδέονται με υψηλότερα επίπεδα αισιοδοξίας, ικανοποίησης από τη ζωή, αποδοχής του εαυτού και καλύτερα αντίληψη αυτεπάρκειας και αυτό-αποτελεσματικότητας.
• Υψηλά επίπεδα αυτοσυμπόνιας σχετίζονται με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, αρνητικών σκέψεων ή αισθημάτων ντροπής.
• Η στάση αυτοσυμπόνιας φαίνεται να μειώνει τις επικριτικές σκέψεις που κάνουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους, που με τη σειρά τους συνδέονται με την εμφάνιση άγχους.
• Υψηλά επίπεδα αυτοσυμπόνιας συνδέονται με την ικανότητα να διαχειρίζεται κανείς δύσκολες καταστάσεις, να αντιλαμβάνεται περισσότερο ρεαλιστικά τα προβλήματα και να είναι σε θέση να αναγνωρίσει το βαθμό της προσωπικής του ευθύνης.
• Η στάση αυτοσυμπόνιας βοηθά τους ανθρώπους να νιώθουν καλύτερα με τον εαυτό τους, να τον φροντίσουν και να τον αποδεχτούν με τα θετικά και τα αρνητικά χαρακτηριστικά του.

Συχνά υπάρχει η παρανόηση ότι η φροντίδα του εαυτού και η στάση αυτοσυμπόνιας αφορά μία εγωιστική συμπεριφορά που δείχνει αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων. Στην πραγματικότητα, η στάση φροντίδας και επιείκειας προς τον εαυτό, βοηθά να αντιληφθεί κανείς ρεαλιστικά τις δυνατότητες του και τα όρια του, αναγνωρίζοντας αντίστοιχα τις δυνατότητες και τα όρια των άλλων. Αν μεταχειρίζεται κανείς τον εαυτό του με καλοσύνη και ευγένεια, πιθανότατα θα συμπεριφερθεί έτσι και στους άλλους ανθρώπους.

«Σε αυτή την εξεταστική αποφάσισα να διαβάσω με πιο χαλαρούς ρυθμούς, φροντίζοντας ταυτόχρονα να βγαίνω και να ξεκουράζομαι. Είδα ότι είχα το ίδιο καλά αποτελέσματα, χωρίς όμως αυτή τη φορά να ζορίσω τον εαυτό μου.» Α, 21 ετών