Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία δύσκολη περίοδο ζωής και μας κατακλύζουν αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις, όσο διαφορετικές και να είναι αυτές οι περίοδοι μεταξύ τους, έχουν ένα βασικό κοινό στοιχείο: την αίσθηση του αδιεξόδου. Την αίσθηση δηλαδή ότι δεν έχουμε το περιθώριο της επιλογής. Είτε μιλάμε για κοινωνικές κρίσεις όπως στην περίπτωση της Πανδημίας είτε για προσωπικές (π.χ. ζητήματα υγείας, διαπροσωπικών σχέσεων, επαγγελματικά), όταν αυτές τις βιώνουμε με απελπισία, αυτό που συμβαίνει είναι ότι απουσιάζει η αίσθηση εσωτερικής ελευθερίας, αυτή που θα μας άνοιγε νέες δυνατότητες ανεξάρτητα από τις εξωτερικές επικρατούσες συνθήκες (π.χ. κοινωνικοί περιορισμοί, αποφάσεις άλλων ανθρώπων για τη σχέση ή τη δουλειά μας). Το κείμενο αυτό στόχο έχει να αναδείξει τους παράγοντες που μπορούν να μας βοηθήσουν να αυξήσουμε την εσωτερική μας ελευθερία και άρα να διαχειριστούμε τις δύσκολες καταστάσεις που βιώνουμε.
«Νιώθω ότι πρέπει να φέρομαι με συγκεκριμένο τρόπο προκειμένου να με αγαπούν και να μένουν οι άνθρωποι δίπλα μου. Όχι όπως θα ήθελα αλλά όπως θεωρούν οι άλλοι ότι πρέπει».
Κ. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ., 21 ετών
Με τον όρο εσωτερική ελευθερία εννοούμε την αίσθηση ενός ατόμου ότι έχει δυνατότητες επιλογής παρά τους περιορισμούς που μπορεί να επιβάλλονται από έξω. Αυτή η αίσθηση επηρεάζεται βέβαια από τις συνθήκες ζωής του ατόμου, κοινωνικές ή προσωπικές, δεν καθορίζεται όμως από αυτές. Ένδειξη για αυτό αποτελεί το γεγονός ότι στην ίδια περίσταση δύο άτομα μπορεί να αντιδρούν και να αισθάνονται τελείως διαφορετικά. Ακόμη και εμείς οι ίδιοι μπορεί να έχουμε αντιμετωπίσει μία κρίση ζωής πιο ανώδυνα σε σχέση με μία κατάσταση που φαινομενικά ήταν πιο απλή. Σύμφωνα με τον υπαρξισμό, ένας βασικός παράγοντας της ελευθερίας είναι η απουσία της ουδέτερης θέσης. Η ελευθερία μας εξαναγκάζει να παίρνουμε θέση, να αποφασίζουμε. Αυτό δεν είναι εύκολο πάντα και για όλους τους ανθρώπους. Παρόλο που καλούμαστε να παίρνουμε διαρκώς αποφάσεις στη διάρκεια της ζωής μας, είναι κάποιες καταστάσεις στις οποίες η επιλογή φαίνεται αδύνατη καθώς κανένας από τους δρόμους που έχουμε σκεφτεί δεν μας φαίνεται κατάλληλος. Ο φόβος που συνοδεύει την ελευθερία, μας αποτρέπει από το να πάρουμε έναν δρόμο. Είναι τότε που η σύγκρουση ανάμεσα στα δικά μας συμφέροντα και στις εξωτερικές συνθήκες εσωτερικεύεται και εκφράζεται με την ψυχική μας επιβάρυνση. Κάποια παραδείγματα αυτής της επιβάρυνσης αναφέρονται στη συνέχεια.
Ενδείξεις εσωτερικής αίσθησης αδιεξόδου
- Αποθάρρυνση του εαυτού και έλλειψη αυτοσεβασμού,
2.καταπίεση των συναισθημάτων, η οποία παρεμποδίζει την ενεργοποίηση θετικών σκέψεων και αναμνήσεων,
- αίσθηση ενοχής και ντροπής χωρίς να έχει προηγηθεί άσχημη συμπεριφορά ή οποιαδήποτε αποδεδειγμένα λάθος απόφαση του ατόμου
- διαρκή αναποφασιστικότητα και προσδοκία για καταστροφικές συνέπειες, όπως επίσης και καταβολή υπεράνθρωπων ενεργειών χωρίς να το προστάζουν οι απαιτήσεις της καθημερινότητας.
«Η κατάσταση που βιώνω στο περιβάλλον των σπουδών μου μου φέρνει ένταση και με κάνει να νιώθω άσχημα. Δεν μπορώ να κάνω κάτι για να την αλλάξω και δεν ξέρω πως θα μπορέσω να ανταπεξέλθω στη συνέχεια».
Γ. Φοιτητής Δ.Π.Θ., 20 ετών
Σύμφωνα με τον Μίλτον Έρικσον, «κάθε άνθρωπος διαθέτει έναν ενδοψυχικό ελεύθερο χώρο, ο οποίος αναπαριστά ένα είδος καταφύγιου από τον συνωστισμό των συλλογικών επιρροών του συστήματος και δίνει τη δυνατότητα για μία προσωπική και εσωτερική στάση ακόμα και σε ακραία απειλητικές καταστάσεις ζωής». Για να μπορεί να έρχεται το άτομο σε επαφή με το προσωπικό του καταφύγιο ακόμα και σε περιπτώσεις που οι εξωτερικοί παράγοντες (κοινωνία, γεγονότα, σχέσεις με άλλους ανθρώπους) το καθιστούν δύσκολο, ένα σημαντικό πρώτο βήμα είναι να αποδεχθεί το άτομο την κατάσταση στην οποία έχει εγκλωβιστεί. Αποδέχομαι δε σημαίνει ότι δε συμμετέχω σε κοινωνικές διεκδικήσεις ή ότι δεν προσπαθώ ατομικά για μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Αποδέχομαι σημαίνει περισσότερο ότι παύω να προσπαθώ να αλλάξω πράγματα που δεν είναι στο χέρι μου. Μπορώ να διεκδικώ τα δικαιώματα ομάδων του πληθυσμού τα οποία καταπατώνται, δεν μπορώ όμως να αποτρέψω την άσχημη συμπεριφορά ενός άλλου ανθρώπου απέναντι στην ομάδα αυτή. Μπορώ να αποφασίσω τι θέλω να κάνω με τη σχολή μου, δεν μπορώ όμως να με αναγκάσω να έχω κίνητρο για αυτήν. Μπορώ να κάνω κάποιες αλλαγές στη δική μου συμπεριφορά σε μία σχέση μου, δεν μπορώ όμως να καθορίσω το πως θα φέρεται το άλλο άτομο απέναντί μου. Δεν είναι λοιπόν η λύση του προβλήματος που θα μου δώσει τις δυνατότητες δράσης που χρειάζομαι για να νιώσω ελεύθερη/ος, αλλά οι επιλογές που θα κάνω εγώ παρότι το πρόβλημα δεν έχει ακόμα λυθεί. Παρακάτω αναφέρονται κάποια στοιχεία, τα οποία αξιοποιώντας στην καθημερινότητά μας μπορούν να μας βοηθήσουν προς την κατεύθυνση αυτή.
Βοηθητικοί παράγοντες για την ανάκτηση της εσωτερικής μας ελευθερίας
1.Εμπιστοσύνη: Η Εμπιστοσύνη στον εαυτό και στους άλλους μου δίνει τη δυνατότητα καταρχάς να αποδεχθώ, τις αδυναμίες και τις ελλείψεις μου. Επίσης με βοηθά να αποκτήσω συνείδηση της αυταξίας μου και της μετάδοσης αυτής στους άλλους. Τέλος μου δίνει την πολυτέλεια να αποφασίσω εγώ σε τι θα μετατρέψω όλες τις πληροφορίες που έρχονται από έξω.
2.Αισιοδοξία: Αισιοδοξία με λίγα λόγια σημαίνει να δίνω περισσότερο βάρος στο καλό. Το καλό μέσα μου, στην εξέλιξή μου, στον κόσμο, στους άλλους. Οι αισιόδοξοι άνθρωποι έχουν καλύτερη αντίληψη για τα πράγματα και γενικεύουν λιγότερο τις ατυχίες. Είτε ευθύνονται οι ίδιοι για κάτι είτε ευθύνονται οι άλλοι μαθαίνουν από αυτό. Τα αρνητικά γεγονότα τα βλέπουν ως παροδικά και διαχειρίσιμα.
3.Χιούμορ: Χιούμορ είναι όταν κανείς γελά παρόλα αυτά. Η ερώτηση: Πως μπορείς να δεις την κατάσταση από μία αστεία οπτική; Μας δίνει μία ολοκαίνουργια εικόνα της ζωής και της πραγματικότητας. Αλλάζει άρδην τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και μας γεμίζει ελπίδα.