Η διεκδικητικότητα είναι μία δεξιότητα επικοινωνίας σημαντική για τις ανθρώπινες σχέσεις κατά την οποία το άτομο μπορεί να εκφράζει τις προσωπικές του ανάγκες και να θέτει όρια με κατάλληλο τρόπο.

Θα λέγαμε, επίσης, ότι είναι και μία έννοια παρεξηγημένη καθώς πολλοί την συγχέουν με την επιθετικότητα. Στην πραγματικότητα αποτελεί ένα ιδανικό σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην επιθετικότητα και την παθητικότητα.

Ένα άτομο παθητικό δεν διεκδικεί και δυσκολεύεται να βάλει όρια στους γύρω του λειτουργώντας πολλές φορές εις βάρος του εαυτού του. Δεν μπορεί να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του και νιώθει άγχος και ενοχές όποτε είναι να ζητήσει κάτι. Για να αποφύγει το ενδεχόμενο σύγκρουσης ή απόρριψης, καταπιέζει τα συναισθήματά του και δεν εκφράζει ανοιχτά τις σκέψεις του.

«Ποτέ δεν μιλάω γι’ αυτά που με ενοχλούν και τα κρατάω μέσα μου. Είμαι αρκετά ανασφαλής και πιστεύω ότι αν μιλήσω ανοιχτά στους άλλους θα με κατακρίνουν ή θα μαλώσουν μαζί μου και θα τους χάσω. Πιέζομαι, όμως, αρκετά από αυτή την κατάσταση. Θα ήθελα να αρχίσω να φοβάμαι λιγότερο και να μιλάω περισσότερο.»

Δ., φοιτητής στο Δ.Π.Θ., 19 ετών

Ένα επιθετικό άτομο από την άλλη, απαιτεί από τους γύρω του να ικανοποιούν τις ανάγκες του χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις δικές τους. Ο τρόπος του μπορεί να είναι έντονος ή προσβλητικός. Θέλει να επιβάλλει τις απόψεις του, χωρίς να σέβεται ιδιαίτερα τα δικαιώματα και τα συναισθήματα των άλλων.

 «Αντιμετωπίζω αρκετά προβλήματα τελευταία στις φιλικές μου σχέσεις. Οι φίλες μου μου λένε ότι αντιδρώ αρκετά απότομα και εγωιστικά και ότι ποτέ δεν σκέφτομαι και τη δική τους θέση. Νιώθω ότι απομακρύνονται σιγά σιγά. Καταλαβαίνω ότι συχνά έχω ένταση και δεν λειτουργώ ψύχραιμα. Θέλω να το δουλέψω.»

Β., φοιτήτρια στο Δ.Π.Θ., 20 ετών

Μέσω της διεκδικητικότητας το άτομο καταφέρνει να επικοινωνεί ανοιχτά και ξεκάθαρα τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, χωρίς όμως να τις επιβάλλει. Σέβεται τα δικαιώματα των άλλων και ταυτόχρονα υπερασπίζεται και τα δικά του. Παίρνει αποφάσεις για την ζωή του, κάνει επιλογές, υπερασπίζεται τον εαυτό του και δεν έχει πρόβλημα να ζητάει βοήθεια όποτε την χρειάζεται.

Μία ακόμη βασική παράμετρό της διεκδικητικότητας αποτελεί η οριοθέτηση. Πέρα από την εξωτερίκευση των σκέψεων και των συναισθημάτων του, το άτομο είναι σε θέσει να θωρακίσει τον προσωπικό του χώρο και χρόνο, να πει ‘όχι’ και ‘φτάνει’ όπου κρίνει ότι είναι απαραίτητο, καθώς επίσης και να εκφράσει όποια αντίθετη άποψη ενδεχομένως έχει.

Ο διεκδικητικός τρόπος επικοινωνίας έχει πολλά οφέλη. Συμβάλλει στην βελτίωση των σχέσεών μας, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη αλληλοκατανόηση, ισοτιμία και σεβασμός μέσα σ’ αυτές. Οι σχέσεις γίνονται πιο ξεκάθαρες και ειλικρινείς. Επίσης το άτομο μαθαίνει να εκφράζεται πιο άμεσα και να εξελίσσεται, πατάει καλύτερα στα πόδια του, νιώθει αυτάρκες και υπεύθυνο, αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και τονώνεται το αίσθημα της αυτοαξίας του. Οι διαφωνίες επιλύονται καλύτερα και έτσι μειώνεται το άγχος και η ανησυχία.

Μερικές προτάσεις για την ενίσχυση της διεκδικητικότητας είναι οι παρακάτω:

• Εκφράστε τις ανάγκες και τις επιθυμίες σας ανοιχτά. Οι άλλοι δεν μπορούν να γνωρίζουν εάν δεν μιλήσετε ξεκάθαρα.
• Διαφωνήστε χωρίς άγχος.
• Πείτε ‘όχι’.
• Μην νιώθετε ενοχές.
• Ζητήστε να σας φέρονται δίκαια.
• Διεκδικήστε τα δικαιώματά σας.
• Οι εκφράσεις του προσώπου σας, ο τόνος της φωνής και το βλέμμα σας να εκπέμπουν αποφασιστικότητα και σταθερότητα.
• Στις διαφωνίες με τους άλλους επικεντρωθείτε στην κοινή λύση.
• Μιλήστε σε α’ ενικό για το πως νιώθετε εσείς. Μπορεί εάν απευθυνόμαστε σε β’ ενικό, το πρόσωπο στο οποίο απευθυνόμαστε να νιώσει ότι δέχεται επίθεση.
• Μην φωνάζετε, μην αντιδράτε έντονα και μην προσβάλετε τους άλλους.
• Πείτε ξεκάθαρα αυτό που πιστεύετε. Δώστε χρόνο για να ακούσετε και την άλλη πλευρά.
• Έχετε στο νου σας ότι τα δικαιώματα και οι ανάγκες οι δικές σας είναι ίσα με τα δικαιώματα και τις ανάγκες των άλλων.

Η διεκδικητικότητα είναι μία δεξιότητα που μπορεί να αποκτηθεί και να καλλιεργηθεί. Θα μπορούσαμε τον παθητικό ή επιθετικό τύπο επικοινωνίας μας να τον εξελίξουμε σε διεκδικητικό. Χρειάζεται να δουλέψουμε πάνω στην αλληλεπίδραση μας με τους άλλους, αλλά και στην σχέση με τον εαυτό μας.