Η ευθύνη και η εμπιστοσύνη, δύο συμπληρωματικές έννοιες
Σε έναν κόσμο που κυριαρχεί το ατομικό, η ευθύνη και η εμπιστοσύνη έχουν γίνει έννοιες πιο δύσκολες από ποτέ. Όσο οι κοινωνίες από συλλογικές γίνονται σύνολα ατομικοτήτων, από τη μία αυξάνονται οι επιλογές και οι δυνατότητες του ατόμου και από την άλλη αυξάνεται η πολυπλοκότητα, η οποία απαιτεί την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Η εμπιστοσύνη είναι μία από αυτές τις δεξιότητες, η οποία συμβάλλει στη μείωση της πολυπλοκότητας της ζωής και την επιδίωξη της τάξης. Αυτό συμβαίνει γιατί παρόλο που απαιτεί το ρίσκο μειώνει τις επιλογές και απλοποιεί τις καταστάσεις. Αυτό με τη σειρά του διευκολύνει το άτομο να αναλαμβάνει ευθύνες.
Εάν μιλάμε για τον τομέα των υποχρεώσεων (επαγγελματικά, σπουδές), οι συνεργασίες δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικές εάν εκλείπει ο παράγοντας της εμπιστοσύνης. Όταν δεν μπορώ να εμπιστευτώ τους συνεργάτες μου, ο μόνος τρόπος για να ανακουφίσω την εσωτερική μου ανασφάλεια είναι ο έλεγχος. Η εκτεταμένη και διαρκής προσπάθεια ελέγχου είναι εξαντλητική για το άτομο και κάνει αδύνατη την ουσιαστική ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων με τους άλλους. Πρόκειται για μία εξαντλητική διαδικασία, αφού περιμένουμε από τον εαυτό μας να μπορεί να ελέγξει και να επηρεάσει καταστάσεις που δεν είναι στον έλεγχό μας. Όσο παραπάνω προσπαθούμε να το επιτύχουμε αυτό, τόσο περισσότερο βουλιάζουμε σε μία αίσθηση ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τίποτα. Όπως η κίνηση στο εκκρεμές, όσο πιο έντονη η προσπάθεια να πάρουμε τον έλεγχο σε καταστάσεις που δεν περνούν από το χέρι μας, τόσο τείνουμε να φτάνουμε στο άλλο άκρο, όπου η αίσθηση καταλήγει να είναι ότι δεν έχουμε πια τον έλεγχο του ίδιου μας του εαυτού. Η αποφυγή ανάληψης οποιασδήποτε ευθύνης είναι τότε μονόδρομος. Όταν κάποιος θεωρεί ότι έχει την παντοσυναμία και άρα την ευθύνη των πάντων αργά ή γρήγορα θα έρθει αντιμέτωπος με την απόλυτη αδυναμία και θα καταλήξει σε παραίτηση και εξάντληση. Το σύνδρομο burnout που κατά κανόνα επιβαρύνει τους υπέρ-υπεύθυνους φαίνεται και από το γεγονός ότι το άτομο αυτό τελικά δεν θέλει να έχει πια ούτε την ευθύνη που μπορεί να έχει ως συμμετέχων.
«Χρειάζεται να ελέγχω τα πάντα γιατί δεν μπορώ να βασίζομαι στους άλλους και θέλω να έχει η δουλειά μας καλό αποτέλεσμα».
Χ. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ. 22 ετών.
Η εμπιστοσύνη ως περιορισμός της πολυπλοκότητας
Αυτό που οι άνθρωποι επιδιώκουμε μέσω του ελέγχου είναι η τάξη και η οργάνωση, ένας πιο απλός τρόπος προσέγγισης αυτών που μας φαίνονται πολύπλοκά, όπως η σχέση μας με τους άλλους. Καθώς όπως αναφέρθηκε παραπάνω δεν είναι εφικτό να ελέγξουμε τη συμπεριφορά των άλλων, την τάξη μπορούμε να την επιδιώξουμε θέτωντας την εσωτερική μας ασφάλεια στη θέση της εξωτερικής. Αυτή η εσωτερική ασφάλεια μπορεί να βάλει τα θεμέλια για την εμπιστοσύνη. Αντί δηλαδή να κοπιάζουμε να αλλάξουμε καταστάσεις και ανθρώπους, αυτό στο οποίο έχουμε εμείς πρόσβαση είμαστε εμείς οι ίδιοι και η εσωτερική μας αίσθηση για τα πράγματα, όπως είναι η εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη προσφέρει στις σχέσεις τη δυνατότητα να διαχειριστούν ένα ρίσκο ή την ανασφάλεια. Δίνει τη δυνατότητα για ασφαλείς επιλογές και χειρισμούς στις καταστάσεις, που δεν μπορούμε να έχουμε υπολογίσει και διερευνήσει μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Τις γνώσεις αντικαθιστούν οι προσδοκίες. Αυτές οι προσδοκίες σχετίζονται με κάτι που βρίσκεται στο μέλλον. Δεν μπορώ να ξέρω πως θα φερθεί κάποιος, αυτό που θα με βγάλει από την ανησυχία είναι να του χαρίσω την εμπιστοσύνη μου.
«Για να δώσω ευκαιρία σε αυτή τη σχέση, θα πρέπει να μου αποδείξει η άλλη πλευρά με τη στάση της ότι αξίζει να το κάνω. Δεν έχω να αλλάξω εγώ κάτι, μόνο ο άλλος».
Π. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ. 23 ετών.
Υπάρχει ευρέως η άποψη ότι η εμπιστοσύνη κερδίζεται. Αυτό θα σήμαινε ότι πηγαίνουμε στα σίγουρα και αποφεύγουμε το ρίσκο, αφού συνδέουμε την εμπιστοσύνη με κάτι που ο άλλος πρέπει να αποδείξει σε εμάς. Η εμπιστοσύνη συνδέεται πάντα με ένα ρίσκο, αλλιώς δεν θα μιλούσαμε για εμπιστοσύνη αλλά για προσδοκία μιας συνέχειας ή για συνήθεια. Χαρίζοντας την εμπιστοσύνη μου σε κάποιον επιλέγω να πάρω ένα ρίσκο και άρα και την ευθύνη για την επιλογή μου. Για να το καταφέρω αυτό, είναι βέβαια προϋπόθεση μία βαθύτερη αίσθηση της εμπιστοσύνης, αυτή στον ίδιο μας τον εαυτό.