Σχέση σώματος- ψυχής
Η συζήτηση για τη σχέση σώματος- ψυχής ξεκινάει από παλιά και εκφράζει τον προβληματισμό για το εάν πρόκειται για δύο διαφορετικές, ξεχωριστές μεταξύ τους διαστάσεις (δυαδικότητα) ή εάν υπάρχει μία ενιαία αρχή, η οποία συμπεριλαμβάνει και τα δύο στοιχεία. Οι δύο διαφορετικές μεταξύ τους προσεγγίσεις διαμόρφωσαν κατά καιρούς την αντιμετώπιση των σωματικών και ψυχικών προβλημάτων από την κοινωνία. Πως αντιμετωπίζουν δηλαδή οι άνθρωποι μία ψυχική δυσκολία, εάν τη διαχωρίζουν από το σώμα ή τη συνδέουν με αυτό και αντίστοιχα πώς διαχειρίζονται τα σωματικά συμπτώματα. Παίζει ρόλο η ψυχική ευημερία σε αυτά; Ο όρος ψυχοσωματικός προϋποθέτει την ύπαρξη δύο διαφορετικών μεταξύ τους στοιχείων, της ψυχής (συνείδησης) και του σώματος. Παράλληλα όμως μας υποδεικνύει ότι υφίσταται μία αλληλεπιδραστική σχέση μεταξύ των δύο.
Πως χρησιμοποιείται σήμερα ο όρος ψυχοσωματικά προβλήματα;
Ο όρος ψυχοσωματικά προβλήματα ή συμπτώματα χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε ποικίλες σωματικές ενοχλήσεις, για τις οποίες δεν υφίσταται αποδεδειγμένη οργανική αιτιολογία. Όταν τα συμπτώματα αυτά επιμένουν για καιρό, στο διαγνωστικό εργαλείο ICD- 10 αναφέρονται ως σωματόμορφες διαταραχές και διαχωρίζονται σε υπο-ομάδες ανάλογα με τις ιδιομορφίες τους. Χαρακτηριστικό των σωματόμορφων διαταραχών είναι η επαναλαμβανόμενη εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία ωθούν το άτομο σε ιατρικές εξετάσεις, από τις οποίες όμως δεν προκύπτει κάποια ικανοποιητική ιατρική εξήγηση.
«Με ανησυχεί που παρόλο που έκανα πολλές διαφορετικές εξετάσεις δεν μπορώ να βρω τι είναι αυτό που μου προκαλεί τα συμπτώματα. Θα ηρεμήσω όταν θα έχω βγάλει μια άκρη».
Ν. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ., 24 ετών
Σωματικό ή ψυχολογικό; Μία συνεκτική προσέγγιση
Συχνά όταν μας ταλαιπωρεί με διάρκεια ένα σωματικό σύμπτωμα αλλά δεν μπορούμε να εντοπίσουμε το πρόβλημα μπαίνουμε σε μία διαδικασία αναζήτησης αιτιών. Είναι το σώμα μου που δυσφορεί ή το πνεύμα, η συνείδηση, η ψυχή μου και εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο; Από τον προβληματισμό αυτόν μπορούμε να απαλλαγούμε εάν «αντιληφθούμε» τη συνδιαλλαγή στην οποία βρίσκονται τα δύο συστήματά μας. Όταν ασυνείδητα βιώνω μία εσωτερική σύγκρουση, αυτή μπορεί να εκφραστεί με δυσφορία στο στομάχι ή με πονοκέφαλο. Από την άλλη, ένας συχνός πόνος στην κοιλιά έχει αντίκτυπο και στην πνευματική και ψυχική μου ευημερία. Ας δούμε τους παράγοντες οι οποίοι επιδρούν στη σχέση αυτή.
- Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τα συμπτώματά μου ή αλλιώς η σχέση με τον εαυτό μου
Ένας σημαντικός παράγοντας που επιδρά στη σχέση της σωματικής μου δυσφορίας με τη συνείδησή μου είναι ο τρόπος με τον οποίο υποδέχομαι το σύμπτωμά μου και σε ευρύτερη εστίαση ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζω τον εαυτό μου. Όταν έχω την ενόχληση λειτουργώ συμμαχικά, συμπονετικά και υποστηρικτικά προς εμένα ή μάλλον με πιέζω και προσπαθώ να μη δώσω σημασία στην ενόχληση, προκειμένου να φέρω εις πέρας αυτά που θεωρώ ότι πρέπει; Σαν σε κύκλο δημιουργείται τότε εκ νέου ένταση στο σύμπτωμα, μέχρι στο σημείο που θα γίνει αφόρητο και θα με αναγκάσει να σταματήσω. Ως αποτέλεσμα, την επόμενη φορά που θα νιώσω την παραμικρή δυσφορία είναι πιθανό να ενεργοποιηθεί μία αίσθηση ανησυχίας και ανασφάλειας, η οποία αντί να αποφορτίσει θα ενεργοποιήσει εκ νέου τον κύκλο.
«Όταν με πιάνει η αναγούλα τρομοκρατούμαι και πανικοβάλλομαι. Το έχω περάσει πολλές φορές και δεν το αντέχω όταν γίνεται».
Ε. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ., 19 ετών
- Ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται τα συμπτώματά μου με τη σχέση μου με τους άλλους
Ένας ακόμα παράγοντας που φαίνεται να συνδέεται με τις ψυχοσωματικές ενοχλήσεις είναι η σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους. Συχνά παρατηρείται τέτοιες ενοχλήσεις να εκδηλώνονται σε άτομα που επιλέγουν, μάλλον όχι συνειδητά, να περιορίζουν τη δική τους ευημερία και αίσθηση ικανοποίησης και να εστιάζουν αντ’ αυτού στην ευημερία των άλλων. (όπως βέβαια την αντιλαμβάνονται τα ίδια). Το σκεπτικό εδώ είναι «θα είμαι καλά εφόσον είναι πρώτα οι άλλοι». Παράλληλα, «εκπαιδεύονται» τα άτομα αυτά στην απομάκρυνση από τις δικές τους ανάγκες και άρα και στην αποφυγή εξωτερίκευσης αυτών στους άλλους. Σε αυτό προστίθεται βέβαια και η ανησυχία για τις συγκρούσεις: «Εάν απομακρύνομαι από τις ανάγκες μου και δεν χρειάζομαι τίποτα από τους άλλους δεν θα χρειαστεί να συγκρουστώ μαζί τους». Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε για τα άτομα με συχνές ψυχοσωματικές ενοχλήσεις ότι είναι πιθανό να αφοσιώνονται σε μεγάλο βαθμό στις σχέσεις και στους άλλους, έχοντας παράλληλα πολύ συγκεκριμένες προσδοκίες από τον εαυτό τους. Όταν δεν ικανοποιούνται αυτές, η πίεση αυξάνεται και άρα και η ένταση των συμπτωμάτων.
«Το να αναρωτηθώ ποιες είναι οι ανάγκες μου είναι κάτι τελείως ξένο για ΄μένα. Δεν μπορώ να φανταστώ πως θα είναι αν καταφέρω να το σκεφτώ».
Μ. Φοιτήτρια Δ.Π.Θ., 22 ετών
Πως μπορώ να αξιοποιήσω τα ψυχοσωματικά μου συμπτώματα
Τις σωματικές ενοχλήσεις που νιώθω να με κυριεύουν και να με απελπίζουν μπορώ να τις δω εναλλακτικά ως ενδείξεις ότι έχω επιβαρυνθεί και ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξω. Όσο περισσότερο αγνοώ την επιβάρυνσή μου, αυτή δύναται να γίνεται όλο και πιο έντονη. Τα ερωτήματα, τα οποία θα μπορούσα να μου θέσω είναι: «Γιατί αντιδρά έτσι το σώμα μου; Τι θέλει να μου πει πραγματικά; Πως θα μπορούσα να συμφιλιώσω αυτά τα δύο κομμάτια μου μεταξύ τους προκειμένου να μπορώ να μάθω να διαβάζω το σώμα μου; Με ποιες ενέργειές μου συνδέεται η αύξηση των συμπτωμάτων μου και με ποιες η μείωσή τους;» Οι ερωτήσεις αυτές στόχο έχουν να με βοηθήσουν:
- Να βάζω καλύτερα όρια στον εαυτό μου όσον αφορά τους άλλους. Ακόμα και αν αυτό σημαίνει περισσότερες συγκρούσεις. Λύνοντας την εσωτερική μου σύγκρουση θα μπορώ να έχω πιο ικανοποιητικές σχέσεις και με τους άλλους.
- Να μάθω να αναγνωρίζω τις ανάγκες μου και να τις εκφράζω.
- Να μου δίνω το χώρο και το χρόνο που χρειάζομαι για αυτά που θέλω να φέρω εις πέρας, για να μπορώ να τα κάνω υπό άλλες συνθήκες, αναπνέοντας και νιώθοντας άνετα.
- Να μου δείχνω αποδοχή και αγάπη, ειδικά όταν δεν κατάφερα αυτά που θα ήθελα.